Onderwijs op een kantelpunt
AI is geen toekomstmuziek meer. Het is een realiteit die het onderwijslandschap razendsnel verandert. Wat ooit een verre belofte was, staat nu voor de deur van elk klaslokaal. Uit de gesprekken die ik de afgelopen weken voerde met onderwijsprofessionals en -bestuurders blijkt: we staan op een kantelpunt. De kern van wat onderwijs is, en moet of kán zijn, ligt opnieuw op tafel. Dat is spannend, maar ook veelbelovend.
De huidige reflex: AI beheersen
Wat me opvalt in veel gesprekken, is de defensieve reflex. Scholen proberen AI vooral te controleren, te beperken, buiten de deur te houden:
- Met detectiesoftware voor AI-gegenereerde teksten
- Met regels over wat wel en niet mag
- Vanuit een begrijpelijke onzekerheid, bij zowel de leraar als de leerling of student, over wat AI precies doet
Ondertussen groeit de twijfel: als kennis overal beschikbaar is en AI moeiteloos samenvat, schrijft en antwoordt, wat blijft er dan over van het klassieke lesmodel? Als leerlingen én docenten AI kunnen inzetten voor het gros van de traditionele leerstof, waar ligt dan de toegevoegde waarde van kennisoverdracht?
Wat zit er écht onder die zorgen?
De bezorgdheid over AI gaat dieper dan angst voor fraude. Ze raakt aan de identiteit van de onderwijsprofessional. Want als je rol niet langer draait om het overdragen van kennis, wie ben je dan, als leraar, als docent, als bestuurder? Dat is geen gemakkelijke vraag. Maar het antwoord biedt juist nieuwe ruimte. Want in plaats van ons bedreigd te voelen door AI, kunnen we ook zeggen: dit is hét moment om het onderwijs opnieuw uit te vinden, met meer aandacht voor wat mensen écht nodig hebben in de 21e eeuw.
Van kennis overdragen naar samen kennis ontwikkelen
Wat het onderwijs nu vooral nodig heeft, is een fundamentele omslag in denken. We moeten af van het idee dat leren vooral draait om het doorgeven van feiten en rijtjes. In plaats daarvan komt er ruimte voor een rijker en (nog meer) mensgericht model van leren, een model waarin nieuwsgierigheid, samenwerking en persoonlijke groei centraal staan.
Denk aan de verschuiving van:
- Eenzijdige kennisoverdracht
- Het uit het hoofd leren van standaardinformatie
- Eén les voor iedereen
- Beoordeling op eindresultaten
Naar:
- Samen met leerlingen en studenten kennis opbouwen
- Focus op analytische vaardigheden, zoals kritisch denken, en creativiteit
- Leren op maat, afgestemd op tempo en interesses
- Aandacht voor het denkproces en persoonlijke groei, niet alleen het resultaat
In zo’n aanpak verandert de rol van de docent wezenlijk. Geen “kenniszender” meer, maar iemand die leerlingen begeleidt bij het ontdekken van hun eigen vragen, sterke punten en leerstijl. Het is een rol die juist méér vraagt van de professional en ook méér oplevert.
AI als bondgenoot
Veel onderwijsprofessionals die ik sprak, begrijpen goed dat AI kan helpen in het leerproces. Maar ze weten vaak nog niet waar te beginnen. Dat is begrijpelijk: het landschap verandert snel en er is nog weinig houvast. Toch ligt hier juist de kans: niet door AI buiten de deur te houden, maar door het samen met leerlingen te verkennen en in te zetten voor kennisontwikkeling.
Wat AI ons eigenlijk toont, is waar het in onderwijs écht om draait: nieuwsgierigheid aanwakkeren, creativiteit stimuleren en mensen helpen zichzelf te ontwikkelen
AI kan het onderwijs persoonlijker en toegankelijker maken dan ooit. Een gesprekspartner gaf als voorbeeld hoe dyslectische leerlingen dankzij AI zelfstandig teksten kunnen lezen die voorheen onbereikbaar waren. Maar de mogelijkheden reiken veel verder.
Waarom zouden we leerlingen en studenten nog beoordelen op schrijfvaardigheid alleen, als AI moeiteloos teksten kan genereren? Wat we écht willen weten, is: hoe kwamen ze tot dit resultaat? Welke vragen stelden ze? Welke keuzes maakten ze tijdens het gebruik van AI? Dáár zit de leerwinst: in het proces, niet in het eindproduct.
Wat betekent dit voor onderwijsorganisaties?
Deze transformatie vraagt om ingrijpende veranderingen op meerdere niveaus:
- HR-beleid: Welke competenties zijn nodig voor docenten om deze nieuwe rol te kunnen vervullen?
- Onderwijsconcepten: Hoe ziet leren en het onderwijs eruit als het niet langer draait om klassikale overdracht?
- Organisatie van schooltijd en -ruimte: Waarom blijven vasthouden aan vaste klaslokalen en roosters?
- Beoordelingssystemen: Hoe meet je groei, proces en kennisontwikkeling, in plaats van kennisreproductie?
We kunnen niet wachten
Wat mij zorgen baart, is het tempo. AI ontwikkelt zich sneller dan het onderwijs kan bijbenen. Terwijl scholen nog nadenken over hoe ze “iets met AI gaan doen”, staan er alweer nieuwe generaties AI-agents klaar. Tools die zelfstandig redeneren, analyseren, zelfs ontwerpen. Misschien kunnen ze nog niet echt denken zoals wij, maar ze komen een eind.
De kloof dreigt groter te worden als we blijven aarzelen. Dit is het moment om keuzes te maken. Niet over de vraag óf we mee moeten, maar hoe, op een menselijke en waardevolle manier.
De kern versterken: onderwijs is menselijk
Het paradoxale is dat de opkomst van kunstmatige intelligentie het onderwijs juist weer meer over menselijke intelligentie en ontwikkeling laat gaan. Wat AI ons eigenlijk toont, is waar het in onderwijs écht om draait. Niet om het stampen van rijtjes en feitjes, maar om nieuwsgierigheid aanwakkeren, creativiteit stimuleren en mensen helpen zichzelf te ontwikkelen. Dat is altijd al de kern geweest, alleen zijn we die onderweg een beetje kwijtgeraakt.
Juist nu, in het tijdperk van kunstmatige intelligentie, krijgen we de kans om het onderwijs opnieuw menselijk te maken. Minder gericht op het juiste antwoord, meer op het stellen van goede vragen. Minder over wat je weet, meer over hoe je kennis vergaart en wat je ermee doet. AI dwingt ons terug naar een humanistischer onderwijsmodel, waarin de ontwikkeling van de hele mens centraal staat.
Nu kiezen, straks leiden
Het is tijd om deze kans met beide handen aan te grijpen en het onderwijs te transformeren van kennisoverdracht naar kennisontwikkeling.
De transformatie is onvermijdelijk. De vraag is niet óf, maar hóe. De onderwijsinstellingen die nú durven vooruit te kijken en fundamentele keuzes maken, zullen de vormgevers zijn van het onderwijs van morgen.
Wie durft, wie neemt het voortouw?
Dit artikel is gebaseerd op gesprekken met diverse onderwijsprofessionals en -bestuurders in Nederland. Het maakt deel uit van een serie over de transformatie van onderwijs in het AI-tijdperk.
PS: Ik chargeer in dit stuk af en toe de huidige situatie in het onderwijs. Niet om te provoceren, maar om de urgentie van de omslag naar kennisontwikkeling extra voelbaar te maken. Voel je dus vooral niet aangevallen: het komt voort uit betrokkenheid, niet uit kritiek.
